مقدمه

کوتاه کردن و مرتب کردن گیاهان در فضای سبز شهری و بریدن و کوتاه کردن علف‌های هرز در باغات از جمله عملیات های رایج در فصل رویش گیاهان و حفظ سلامت و نگهداری از زیبایی های فضای سبز و باغات است. علاوه بر اهمیت به سزای اجرای این عملیات، باید به وقت گیر بودن و مشکلات اجرای آن نیز اشاره کرد. در قدیم کار عموما از ابزارهای دستی نظیر داس برای بریدن گیاهان استفاده می‌شد اما این روزها با دسترسی به موتورهای کوچک و سبک امکان اجرای مکانیزه بسیاری عملیات های باغی و زراعی در اندک زمان و با کمترین مشقت فراهم شده است. زمانی که تجربه خرید و استفاده از دستگاه های کوچک باغی را نداشته باشید انتخاب دستگاه مناسب برای اجرای عملیات علف زنی و زیباسازی فضای سبز برای شما مشکل می‌شود. چرا که نه تنها با انواع دستگاه ها آشنایی ندارید بلکه با نیازهای کاری و عملیاتی واقعی خود نیز به درستی آگاه نیستید. بعد از مطالعه این صفحه باید بتوانید به سئوالاتی نظیر چند نوع علف زن وجود دارد و کدام برای نوع فعالیت شما مناسب است پاسخ دهید. یا سئوالاتی دیگر از جمله: علفزن از نوع بنزینی خریداری کنم یا علفزن برقی؟ دستگاه علفتراش پشتی بهتر است یا دستگاه دوشی برایم مناسب است؟

علف زن چیست؟ حاشیه زن چیست؟ علفتراش چیست؟ براش کاتر چیست؟

دستگاه علف زن در تعریف اولیه ابزاری برای هرس کردن و کوتاه کردن علف های هرز باغات و مزارع و چمن در فضای سبز است. بخش‌های‌ اصلی این دستگاه شامل موتور و مجموعه شافت است. به طور کلی دستگاه های علف زن به دو دسته پشتی و دوشی تقسیم می‌شوند. در مدل دوشی مجموعه حمایل به حمل و کاربری دستگاه توسط اپراتور کمک می‌کند و در مدل پشتی وجود یک شاسی که موتور روی آن سوار شده و به اپراتور این امکان را می‌دهد تا مانند یک کوله پشتی آن را در پشت خود حمل کند سبب آزاد شدن اپراتور در زمان اجرای عملیات خواهد بود.

کاربرد دستگاه علفزن چیست؟

دستگاه علف زن که با نام های مختلفی چون دستگاه علف تراش یا دستگاه حاشیه زن یا دستگاه علف بر یا دستگاه داس موتوری شناخته می‌شود در ابتدای ورودی به بازار برای کوتاه و مرتب کردن چمن یا علف هرز باغات و فضای سبز استفاده می‌شد. اما در سال‌های اخیر با طراحی و توسعه انواع هدها و الحاقات دستگاه علف زن به دستگاهی همه کاره تبدیل شده است به طوری که می‌توان از آن برای انواع عملیات های متنوعی چون شمشادزنی، شاخه بری، کولتیواتور زنی سطح خاک یا خاکورزی سطحی برای مبارزه با علف های هرز و سله شکنی، پمپاژ آب، سمپاش، هد اره و غیره استفاده نمود. برای بررسی انواع این هد ها و الحاقات به صفحه هدها و ملحقات علفزن مراجعه نمایید.

چند نوع دستگاه علف زن وجود دارد؟

1-دسته بندی از نظر منبع تامین توان دستگاه علف تراش

اولین و مهمترین روش دسته بندی دستگاه های علف زن بر اساس نوع منبع تامین توان آن است. از این منظر دستگاه علف تراش (علف زن) یا براش کاتر به دو دسته کلی بنزینی و برقی یا شارژی تقسیم می‌شود. واضح است که در صورت عدم دسترسی مناسب به برق برای استفاده مستقیم یا شارژ باتری امکان استفاده از این مدل ها محدود می‌گردد. عموما دستگاه های برقی با ویژگی بی صدا بودن و الزامات محدود نگهداری و تعمیرات و سهولت در استفاده معروف هستند. برای کاربردهای غیر حرفه ای و در حد کاربری یکی دو نوبت در سال برای زیباسازی باغچه ویلاها و منازل مسکونی بسیار مناسب هستند.

علف زن با موتور بنزینی رایج ترین نوع دستگاه است. انواع موتورهای دو زمانه و چهار زمانه بنزینی به عنوان منبع تامین توان دستگاه علف زن در بازار عرضه می‌گردد. به طور کلی توان این موتورهای تک سیلندر کوچک بین 1 تا 2 اسب بخار است و در دو نوع سیکل کاری دو زمانه یا چهار زمانه ممکن است باشند که انتخاب هر کدام مزایا و معایبی را به همراه دارد. اما نکته مهم آن است که شما بتوانید انتخابی متناسب با نیازهای خود داشته باشید تا بیشترین و بهترین کارایی را در استفاده از دستگاه علف زن داشته باشید.

در خصوص توان موتور توجه کنید که اگر قرار است در محیطی با پوشش گیاهی متراکم و مقاوم به طور مداوم کار کنید بهتر است توان موتور بالاتر و قدرتمندتر را انتخاب کنید. به طور کلی دستگاه های حاشیه زن یا علف زن یا علف تراش ساختار یکسانی دارند. حاشیه ها و کناره های باغچه ها و فضای سبز محدودیت کاری دارند و مرتب کردن آنها با دستگاه چمن زن دستی یا تراکتوری ممکن نیست. در چنین شرایطی باید از دستگاه علف زن استفاده کنید. مرتب کردن علف های هرز کناره جدول ها و درخت ها نیاز به دستگاه علف زن با توان بالا ندارد، بنابراین یک دستگاه علف زن معمولی برقی یا موتوری با حجم موتور کم در حد 26 سی سی نیز مناسب خواهد بود. برای کارهای سنگین، کوتاه کردن علف هرز یا چمن و برداشت یونجه استفاده از دستگاه های قویتر برای اجرای عملیات در زمان طولانی تر ضروری است، بنابراین لازم است از دستگاه های علفتراش با توان بالا و حجم موتور 33 تا 52 سی سی استفاده کنید.

تفاوت به کارگیری علف زن دو زمانه با علف زن چهار زمانه در چیست؟

به طور کلی می‌توان تفاوت های دو نوع موتور دوزمانه و موتور چهار زمانه که روی دستگاه علف زن نصب می‌شوند را در سرعت کارکرد، سطح سرویس و تعمیر نگهداری مورد نیاز، زمان مستهلک شدن، وزن، توان خروجی و قیمت دانست. آگاهی از این تفاوت ها بدون شک در انتخاب مناسب ترین علف زن برای کاربردها و اجرای عملیات شما موثر خواهد بود.

از ویژگی های موتور چهار زمانه دستگاه علف زن موارد زیر هستند:

1. جدا بودن منبع بنزین و روغن: همانند موتور خودروهای سواری مخزن روغن و بنزین از هم جدا هستند و نیازی به ترکیب کردن روغن و بنزین نیست.

2. کارکرد بی صداتر و راندمان کاری بالاتر: به این دلیل که تولید توان در این نوع موتورها در 4 سیکل مجزا شامل مکش، تراکم، احتراق و تخلیه صورت می‌گیرد، کارکرد موتور بی صداتر و همراه با بهره وری بیشتر است. منظور از بهره وری بهتر، کامل تر بودن فرآیند احتراق سوخت است و در واقع سوخت نیم سوخته کمتری در مقایسه با موتورهای دوزمانه از موتور خارج می‌شود.

3. وزن بیشتر:  این ویژگی در انتخاب دستگاه علف زن اثرگذاری زیادی ندارد. موتور چهار زمانه تنها اندکی از موتور دو زمانه سنگین تر است.

4. قیمت بالاتر: موتورهای چهار زمانه از موتور های دو زمانه گران تر هستند. بنابراین برای خرید آنها نیاز به بودجه بیشتری دارید.

5. روشن کردن آسان تر: چون مخزن بنزین و روغن از هم جدا هستند موتورهای چهار زمانه با یک هندل آسان تر روشن می‌شوند. این در حالی است که در موتورهای دو زمانه در شرایطی که نسبت ترکیب روغن و بنزین به درستی رعایت نشده باشد، ممکن است به سادگی روشن نشوند.

6. آلایندگی کمتر: در موتورهای دو زمانه سوخت با احتراق ناقص مواجه می‌شود و هیدروکربن های ناسوخته بیشتر به هوا وارد می‌شوند در نتیجه آلودگی موتورهای دو زمانه بیشتر از موتورهای چهار زمانه است.

مزایای قابل توجه موتورهای دو زمانه در دستگاه علف زن به شرح زیر هستند:

• در موتورهای دو زمانه سیکل عملیات تولید توان در موتور به دو مرحله تقلیل یافته است، در نتیجه این نوع موتور می‌تواند توان بیشتری را در حجم کوچکتری تولید نماید.
• موتورهای دو زمانه سبک تر و کوچک تر از موتورهای چهار زمانه هستند و از تعداد قطعات کمتری ساخته شده اند در نتیجه در بازار با قیمت ارزان تری عرضه می‌شوند.
• اگر حجم دو موتور از نوع دو زمانه و چهار زمانه یکسان باشد، بدانید که در موتور دو زمانه توان بیشتری در دورهای بالا تولید می‌شود.

توجه! در موتورهای دو زمانه مخزن سوخت و روغن یکسان است بنابراین باید روغن و بنزین را با نسبت معینی در یک مخزن مخلوط نمایید و سپس داخل مخزن موتور دو زمانه بریزید.

نکات مهم درباره کارکرد موتور دستگاه علف زن

• همیشه به یاد داشته باشید که به منظور افزایش طول عمر دستگاه علف زن، برای ساعت‌های طولانی و ممتد موتور دستگاه را زیر بار نگه ندارید. در فواصل زمانی مناسبی فرصت استراحت به موتور علف زن بدهید.
• سوخت با کیفیت و عاری از ناخالصی درون موتور بریزید. در صورتی که سوخت کثیف باشد منجر به آسیب دیدن موتور خواهد شد.
• پس از کار با دستگاه علف زن به خوبی آن را تمیز کنید و در محل مناسبی در انبار نگهداری کنید.

2-دسته بندی از نظر شیوه حمل دستگاه علف زن در زمان کار

انواع دستگاه های علف تراش یا علف زن برای اجرای عملیات ها باید جا به جا شوند. این جابجایی یا حمل دستگاه علف زن باید در عین سادگی، آسانی و سبکی برای اپراتور، مانورپذیری ایده آلی را نیز برای اجرای عملیات و دسترسی به اهداف فراهم آورد. برای تامین این اهداف سه نوع طراحی برای دستگاه علف تراش در بازار عرضه شده است.

اول: علف زن های دوشی

در این مدل، دستگاه های علف زن به کمک یک مجموعه حمایل (جلیقه) که توسط اپراتور پوشیده می‌شود حمل می‌گردد، تصویر زیر را ببینید.

تصویر 1 : مجموعه حمایل خلبانی دستگاه علف زن

یک قلاب روی حمایل شافت دستگاه را به حالت معلق نگه می‌دارد. مجموعه شافت دستگاه علفزن توسط یک مجموعه فرمان دوچرخه ای توسط اپراتور هدایت می‌شود و مانورپذیری بالایی را فراهم می‌آورد. حالت معلق و تعادل دستگاه علف زن را پس از اتصال به قلاب مجموعه حمایل در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.

تصویر 2 : حالت تعادل و تعلیق علف زن دوشی

برای اجرای عملیات علف زنی با دستگاه علفزن لازم است حرکت رفت و برگشتی صورت گیرد. مانورپذیری خوب دستگاه علف زن به معنای حرکت آزاد و تحت کنترل اپراتور است. اما فراموش نکنید که جهت برش همیشه در جهت ساعتگرد است.

تصویر 3 : تسلط اپراتور بر فرمان دوچرخه ای علف زن دوشی

هرگز از دستگاه علف زن دوشی بدون حمایل استفاده نکنید و به یاد داشته باشید که دستگاه باید از محل فرمان یا دسته (فرمان دوچرخه ای در مدل های دوشی یا فرمان حلقه ای در مدل های پشتی) در دست گرفته شود. فرمان یا دسته امکان کنترل و هدایت دستگاه علف زن را فراهم می‌کند و نیز به عنوان مانعی که از بروز بسیاری آسیب ها پیش گیری می‌کند نباید از دستانتان رها گردد. برای مطالعه بیشتر به مقاله " چطور باید دستگاه علف تراش را در دست بگیریم؟" مراجعه نمایید.

توجه کنید! دستگاه علف تراش چه از نوع دوشی چه از نوع پشتی جهت برش معینی دارد، به این معنا که برای اجرای عملیات برش فقط از یک جهت باید اقدام کنید. جهت گردش تیغه ساعتگرد است بنابراین اجرای عملیات برش باید از راست به چپ انجام شود. منطقه برش از نوک تیغه تا 90 درجه به سمت چپ است. به تصویر زیر نگاه کنید. مطابق تصویر، برای اجرای برش آسان، راحت و بدون ضربه برگشت از سمت موانع، عملیات برش باید در قسمت مابین ساعت 8 تا 11 روی تیغه صورت گیرد.

تصویر 4 : مانور صحیح دستگاه علفزن در زمان اجرای عملیات

توجه کنید! اگر در زمان کار با دستگاه علف زن به یک مانع سخت برخورد کنید، به طور قطع دستگاه ضربه برگشت را به شما وارد می‌کند. برای اجتناب از این نوع حوادث، همیشه به جای حرکت گردشی از راست به چپ، تیغه را به آهستگی وارد توده علف ها نمایید.

دوم: علف زن های پشتی

تحمل وزن دستگاه علف زن دوشی بر روی یک شانه برای مدت زمانی طولانی اجرای عملیات را برای اپراتور طاقت فرسا می‌نماید. برای ایجاد تعادل بیشتر و فراهم کردن شرایطی که اپراتور بتواند برای مدت زمانی بیشتری با دستگاه علف زن به اجرای انواع عملیات در باغات و فضای سبز بپردازد، انواع دستگاه علف زن پشتی به بازار عرضه شد. بنابراین، اگر قصد دارید به اجرای عملیات در مساحت وسیعی از سطح باغ یا فضای سبز  بپردازید که با علف های هرز پوشیده شده یا نیاز به سله شکنی دارد یا باید برداشت یونجه یا گندم صورت گیرد و ... بهترین انتخاب برای شما دستگاه علف زن از نوع پشتی است.

تصویر 5: راحتی اپراتور با علف زن پشتی

در نوع پشتی دستگاه علف زن یک شاسی فلزی به صورت کوله پشتی طراحی شده است. موتور بر روی این شاسی نصب می‌گردد و اپراتور آن را مانند یک کوله روی پشت خود سوار می‌نماید. انتقال توان از موتور به شافت انتقال قدرت آلومینیومی توسط یک شافت فنری داخل یک لوله قابل انعطاف انجام می‌شود. در این نوع طراحی وزن دستگاه علف زن به طور متوازن تری روی اندام ها اپراتور پخش می‌گردد.

تصویر 6 : انتقال توان توسط شافت فنری داخل لوله قابل انعطاف

اگر به صورت حرفه ای و طولانی مدت باید دستگاه علف زن کار کنید انتخاب دستگاه پشتی به شما توصیه می‌شود. تجهیزات کاری دستگاه علف زن پشتی بیشتر است بنابراین قیمت آن را افزایش داده است. در هنگام خرید علف زن پشتی حتما به کیفیت قطعات، کیفیت دوخت کوله پشتی، پهنای بندها و نرمی آنها توجه کنید تا توزیع فشار روی کتف های اپراتور به خوبی انجام شود و ارگونومی بهتری برای اپراتور فراهم آورد.

توجه به پهنای بند در مجموعه حمایل دستگاه علفزن دوشی نیز ضروری است. در این مدل کیفیت قلاب اتصال حمایل به شافت علفزن دوشی را به دست بررسی کنید. این مورد در حفظ ایمنی اپراتور اهمیت به سزایی دارد. حتما دستگاهی را انتخاب کنید که قلاب حمایل آن فلزی باشد.

تصویر 7 : کوله ی علفزن پشتی

حال که بحث از ارگونومی دستگاه است ذکر این نکته نیز ضروری است که علفزنی را انتخاب کنید که کمترین میزان لرزش را در حین کار به اپراتور منتقل می‌کند. لرزش مداوم پس از گذشت مدت زمانی به عصب های دست اپراتور آسیب میزند و می تواند منجر به بروز مشکلات مفصلی گردد.

سوم: علفزن های چرخ دار

شیوه سوم در حمل دستگاه علفزن، مجهز کردن دستگاه به چرخ و فریم مناسب برای جابه جایی دستگاه است. کار کردن با علف زن چرخ دار شبیه به کار کردن با انواع دستگاه چمن زن معمولی است اما وقتی تراکم چمن و علف هرز بیش از اندازه زیاد باشد چمن زن های معمولی کارایی خود را از دست می‌دهند. از مزیت های علف زن چرخ دار راحتی و سهولت کار با آن است و به راحتی می‌تواند علف های هرز پر تراکم را بچیند. چرخ های بزرگ در زمین های ناهموار کارایی خوبی خواهند داشت. اما اشکال اصلی این نوع علفزن، مانورپذیری کمتر آنها در مقایسه با انواع علف زن های دوشی و پشتی است. اگر چه در سطوع صاف کار با علف زن چرخ دار آن هم به مدت طولانی برای اپراتور آسایش بیشتری را فراهم می‌آورد.

3-دسته بندی از نظر نوع شافت خمیده یا شافت صاف

شافت صاف یا مستقیم برای اجرای عملیات علف زنی در نقاطی که دسترسی آسان ندارند از جمله مجاور دیوارها، پشت درختان و زمین های فنس کشیده شده مناسب هستند. شافت مستقیم فاصله بیشتری بین اپراتور و زمین ایجاد می‌کند و اپراتور کمتر در معرض برخورد با اجسام سخت و بقایای تراشیده شده قرار خواهد گرفت در نتیجه ایمنی بالاتری را برای اپراتور فراهم می‌کند.

در مقابل، بسیاری از مصرف کنندگارن و کاربران دستگاه علف زن اعلام کرده اند که کار با شافت خمیده آسان تر است. حقیقت دارد که کار کردن با شافت خمید راحت تر است چرا که دستگاه به مراتب سبک تر هم هستند. مزیت دیگری شافت خمیده، مانورپذیری بهتری است که در اطراف بستر گیاهان و کناره های باغچه ها و فضای سبز ایجاد می‌کند. شافت خمیده را می‌توانید راحت تر در دست بگیرید و تسلط شما روی آن در زمان کار بیشتر است اما آگاه باشید که این نوع شافت ها ایمنی به مراتب کمتری برای اپراتور فراهم می‌کنند. به همین دلیل، عرضه دستگاه علفتراش با شافت خمیده بسیار محدودتر شده است.

مجموعه انتقال قدرت دستگاه علف زن توان را از موتور به سر شافت که انواع هد یا تیغه به آن نصب می‌شود منتقل می‌کند. یک شافت میله ای در علفزن دوشی و مجموعه دو شافت فنری و میله ای که به هم متصل هستند در علف زن پشتی وظیفه انتقال دور را از موتور به گیربکس هد به عهده دارند. کیفیت لوله آلومینیومی و شافت‌های داخلی در عمر کاری دستگاه علف زن نقش مستقیم دارند. همچنین، قسمت های فرمان و دستگیره ها و قلاب اتصال به مجموعه حمایل نیز به همین لوله آلومینیومی متصل می‌شوند.

مقایسه دو نوع فرمان دوچرخه ای و فرمان حلقه‌ای دستگاه علف زن

برای هدایت شافت انتقال قدرت و مانور دهی در زمان اجرای عملیات علفزنی وجود یک فرمان مناسب روی دستگاه علف تراش ضروری است. دو نوع فرمان دو چرخه ای و فرمان حلقه ای یا داره ای یا فرمان در علف زن ها رایج است:

فرمان دوچرخه ای: این فرمان از دو قسمت فرمان چپ و فرمان راست و یک واسطه تشکیل شده است. کاربر روی فرمان راست به دسته گاز و اهرم کنترل کلاچ دستگاه علف زن را در اختیار دارد. این نوع فرما مانورپذیری عالی برای سیستم انتقال قدرت یا همان شافت دستگاه علف زن فراهم می‌آورد. عموما فرمان تعبیه شده برای علفزن دوشی از نوع دوچرخه ای است.

فرمان حلقه ای یا دایره ای: یک حلقه دایره وار است که روکشی پلاستیکی آن را پوشانده است. برای هدایت و کنترل مجموعه انتقال قدرت اپراتور این فرمان را در یک دست خود نگه می‌دارد.

مقایسه استفاده از نخ علف تراش و تیغه الماسه و تیغه های اره ای

هزینه های اجرایی عملیات کوتاه کردن یا بریدن علف های هرز یا چمن باید مقرون به صرفه باشد. انتخاب صحیح بین استفاده از نخ علفتراش یا انواعی از تیغه های علفتراش ضامن استفاده بهینه و اقتصادی از دستگاه علف زن در فضای سبز و باغات خواهد بود. تنوع زیاد در بین تولیدات تیغه و نخ علف زن انتخاب را برای مصرف کننده مشکل میسازد، البته آگاهی و اخذ دانش کافی این مشکل را تا حدود زیادی رفع می‌نماید. بنابراین در هنگاه خرید از فروشنده بخواهید کاربردهای انواع نخ علفتراش و تیغه ها را برایتان بازگو نماید. برای آشنایی با کاربرد انواع نخ های علف زن مقاله "انتخاب و کاربردهای نخ های علف زن" یا "کدام نوع نخ علف تراش را استفاده کنم؟" را مطالعه نمایید.

باید توجه داشته باشید که استفاده از تیغه های علف زن فشار بیشتری به سیستم انتقال قدرت (مجموعه شافت و لوله) و موتور دستگاه علف زن وارد می‌کند. بنابراین، توصیه میکنیم از نخ های علف تراش استفاده کنید تا هزینه های اجرایی و تعمیراتی را تا حد ممکن کاهش دهید.

انواع تیغه های اره ای دو پر تا چند دندانه ی اره ای برای برش علف پر تراکم، گیاهان بوته خشبی و پاجوش و درختچه تا قطر 40 میلیمتر مناسب است و انواع تیغه های الماسه علاه بر شرایط مناسب برای تیغه های اره ای، برای برش درختچه، حتی تنه درخت و الوار (البته به صورت محدود و با رعایت نکات ایمنی) مناسب و قابل استفاده هستند. به تصویر زیر توجه کنید.